Tərəflərin təşkilati-hüquqi formasına
Tərəflərinin təşkilati-hüquqi formasından aıslı olaraq (fiziki şəxs-sadə vətəndaş, fiziki şəxs-fərdi sahibkar, hüquqi şəxs, qeyri-rezident) icarə əməliyyatlarının vergi uçotu fərqli qaydada aparıla bilər.
Belə ki, icarəyə verən və içarəçi vergi uçotunda olmayan fiziki şəxs-sadə vətəndaş olarlarsa (misal üçün, mənzil kirayəsi), o zaman, icarəyə verən fiziki şəxs özü vergi ödəyicisi kimi vergi orqanında uçota alınmalı (VÖEN almalı) və bu fəaliyyətdən əldə etdiyi gəlirdən 14 faiz dərəcə ilə vergini hesablayıb dövlət büdcəsinə ödəməlidir.
İcarəyə verən fiziki şəxs (sadə vətəndaş və ya fərdi sahibkar) olarsa icarəçi isə fiziki şəxs-fərdi sahibkar və ya hüquqi şəxs, o zaman, icarəçi ödəmə mənbəyindən 14% vergi tutub dövlət büdcəsinə ödəməlidir.
İcarəyə verən hüquqi şəxs olarsa, o zaman, o icarədən əldə etdiyi gəlirə görə mənfəət vergisi və ƏDV hesablamalıdır.
Qeyd: icarə haqqından gəlir hüquqi şəxslər üçün sahibkarlıq, fiziki şəxslər üçün isə qeyri-sahibkarlıq fəaliyyətindən gəlir hesab olunur. Bu səbəbdən də, fərdi saibkarlar ƏDV ödəyiciləri olsa da, icarədən əldə edilən gəlir ƏDV-nə cəlb edilmir.
Qeyd: İcarəyə götürülmüş bələdiyyə mülkiyyətində olan torpaqlara görə ödənilən icarə haqqından vergi tutulmur və bu torpaqlara görə alınan icarə haqqı bələdiyyə tərəfindən mənfəət vergisinə cəlb edilmir.
İcarə əməliyyatının maliyyə lizinqi əməliyyatı olub-olmamasına
Aşağıdakı hallardan biri olarsa əmlak icarəsi maliyyə lizinqi sayılır:
- lizinq müqaviləsi ilə icarə müddəti qurtardıqdan sonra əmlakın mülkiyyətə verilməsi nəzərdə tutulur, yaxud icarə müddəti qurtardıqdan sonra icarəçi əmlakı müəyyən edilmiş və ya qabaqcadan güman edilən qiymətlərlə almaq hüququna malikdir, yaxud;
- icarə müddəti icarəyə götürülən əmlakın istismar müddətinin 75 faizindən artıqdır, yaxud;
- icarə müddəti qurtardıqdan sonra əmlakın qalıq dəyəri icarənin əvvəlinə onun bazar qiymətinin 20 faizindən azdır, yaxud;
- icarə haqqının ödəniləcək məbləği əmlakın icarənin əvvəlinə olan bazar qiymətinin ən azı 90 faizinə bərabərdir və ya ondan artıqdır (lakin bu hal aktivin istifadə olunması müddətinin 3/4-ü qurtardıqdan sonra başlanan icarəyə tətbiq edilmir), yaxud;
- icarəyə götürülən əmlak icarəçi üçün sifarişlə hazırlanmışdır və icarə müddəti qurtardıqdan sonra icarəçidən başqa heç kəs tərəfindən istifadə edilə bilməz.
Maliyyə lizinqi zamanı yuxarıda göstərilən şərtlərdən biri yerinə yetirilməlidir. Həmin şərtlər yerinə yetirilmədiyi halda əməliyyat maliyyə lizinqi əməliyyatı hesab edilmir
Bundan başqa, AR Vergi Məcəlləsinin 140.1 maddəsinə əsasən maliyyə lizinqi müqaviləsi üzrə lizinq alan qismində yalnız hüquqi şəxslər və fərdi sahibkarlar çıxış edirlər. Lizinq müqaviləsi fərdi sahibkar olmayan fiziki şəxs (sadə vətəndaş) ilə bağlanıla bilməz.
Digər vacib məsələ isə, icarəyə verən maliyyə lizinqi başlananadək aktivin sahibi olduğu hallarda ssudanın verilməsi rejiminə əlavə olaraq, əqd əmlakı icarəyə verənin satması və icarəçinin alması kimi qiymətləndirilir. Eyni yanaşma icarəyə verənlə (lizinq verənlə) satıcı vergitutma məqsədləri üçün eyni şəxs olduqda istifadə edilir.
İcarə haqqının bazar qiymətinə uyğun olub-olmamasına
Vergi uçotunda diqqət yetirilməsi olan digər məsələ icarə haqqının bazar qiymətinə uyğun olub-olmaması ilə bağlıdır. Doğrudur, icarə haqqı icarəçi və icarədar arasında bağlanılan icarə müqaviləsi əsasında müəyyən edilir. Lakin, bəzi hallarda, vergi məqsədləri üçün icarə haqqı müqaviləyə əsasən deyil, bazar qiymətinə əsasən müəyyən edilə bilər.
Belə ki, AR Vergi Məcəlləsinin 124.4. maddəsinə əsasən Azərbaycan Respublikasında daşınmaz əmlakın (sahibkarlıq fəaliyyəti məqsədləri üçün istifadə olunmayan yaşayış fondu istisna olmaqla) vergitutma məqsədləri üçün aylıq icarə haqqının məbləği bu Məcəllənin 14-cü maddəsinə uyğun olaraq, bazar qiyməti nəzərə alınmaqla müəyyən edilir.
AR Vergi Məcəlləsinin 14.3.5-ci maddəsində qeyd edilib ki, daşınmaz əmlakın (sahibkarlıq fəaliyyəti məqsədləri üçün istifadə olunmayan yaşayış fondu istisna olmaqla) vergitutma məqsədləri üçün aylıq icarə haqqının məbləğinin müəyyən edilməsi zərurəti yarandıqda vergilərin hesablanması bazar qiyməti nəzərə alınmaqla aparıla bilər.
Misal
Fərdi sahibkar mülkiyyətində olan yeni tikilən binanın birinci mərtəbəsində olan qeyri-yaşayış sahəsini icarə müqaviləsinə əsasən hüquqi şəxsə 800 manata icarə veribdir. Vergi orqanları vergi öhdəlikləri müəyyənləşdirilərkən müəyyən etmişdilər ki, icarəyə verilən sahənin icarəsinin bazar qiyməti 8 000 manatdır. Nəticədə əmlakı istifadəyə verən fərdi sahibkara AR Vergi Məcəlləsinin 14-cü maddəsinə əsasən müəyyən olunan bazar qiymətləri tətbiq olunaraq vergi hesablanmışdır:
8 000 * 14% = 1 120 AZN
Misal
Fərdi sahibkar mülkiyyətində olan mənzilini icarə müqaviləsinə əsasən verqi qeydiyyatında olmayan digər fiziki şəxsə 800 manata icarə veribdir. Vergi orqanları vergi öhdəlikləri müəyyənləşdirilərkən müəyyən etmişdilər ki, icarəyə verilən mənzilin icarəsinin bazar qiyməti 2 000 manatdır. Lakin, AR Vergi Məcəlləsinin 14.3.5 maddəsinə görə sahibkarlıq fəaliyyəti məqsədləri üçün istifadə olunmayan yaşayış fondu icarəyə verildikdə bazar qiymətinin tətbiqi istisnadır. İcarə haqqından hesablanan vergi olacaqdır:
800 * 14% = 112 AZN
Bundan başqa, AR Vergi Məcəlləsinin 14.3.2 maddəsinə əsasən icarə müqaviləsi qarşılıqlı surətdə asılı olan şəxslər arasında həyata keçirildikdə vergilərin hesablanması bazar qiyməti nəzərə alınmaqla aparıla bilər.
Misal
Fərdi sahibkar sahibkarlıq fəaliyyəti ücün yük abtomobilini öz atasından icarəyə gotürmüşdür. Belə olduqda, atasına icarə haqqı ödədikdə fərdi sahibkar icarədən olan gəlirlərdən ödəmə mənbəyində (14 faiz dərəcə ilə) vergini tutub dövlət büdcəsinə ödəyəcəkdir. Fiziki şəxs olan atanın gəlirləri yalnız icarədən olduğu halda vergi uçotuna alınmaq və bununla bağlı bəyannamə təqdim etmək öhdəliyi yaranmır.
Ailə üzvləri arasında verilmiş əmlakdan gəlir götürmək üçün istifadə edildiyi halda bazar qiymətləri nəzərə alınmaqla icarə müqaviləsi bağlanmalıdır. Belə ki, ailə üzvləri qarşılıqlı surətdə asılı olan şəxs hesab edilir və AR Vergi Məcəlləsinin 14.3.2 maddəsinə əsasən belə şəxslər arasında təsərrüfat əqdləri həyata keçirildikdə vergilər bazar qiymətləri nəzərə alınmaqla hesablanır.
İcarə üzrə bazar qiymətləri müəyyənləşdirilərkən qiymətlərə təsir edə bilən icarə obyektinin yerləşdiyi ərazi, icarə obektinin keyfiyyət göstəriciləri və qiymətlərə təsir edə bilən digər şərtlər nəzərə alınır.
