İcarə əməliyyatlarının mənfəət vergisinə cəlb edilməsinə həm icarəyə verənin, həm də icarəçinin nöqteyi-nəzərindən baxmaq lazımdır. Belə ki, ödənilən icarə haqqı icarəyə verənin gəliri, icarəçinin isə xərcidir.

İcarəyə verən hüquqi şəxs olduqda o icarədən əldə etdiyi gəlirdən həmin gəlirin əldə olunması ilə bağlı çəkdiyi xərcləri çıxdıqdan sonra qalan mənfəəti 20% dərəcəsi ilə mənfəət vergisinə cəlb edib dövlət büdcəsinə ödəyir və bunu öz illik mənfəət vergisi bəyannaməsində bəyan edir.

İcarəyə verən vergi uçotunda olan fiziki şəxs (fərdi sahibkar) olduqda o icarədən əldə etdiyi gəlirə vergi hesablamır. Çünki icarə haqqı ona ödənildikdə, icarəçi fərdi sahibkar və ya hüquqi şəxs olarsa, icarə haqqından 14% ödəmə mənbəyindən vergi tutub onu dövlət büdcəsinə ödəyibdir.

Yox əgər icarəçi vergi uçotundan olmayan fiziki şəxs(sadə vətəndaş) olarsa, icarəyə verən fiziki şəxs özü icarədən əldə etdiyi gəlirdən 14% dərəcə ilə vergi tutub dövlət büdcəsinə ödəməlidir.

İcarə haqqı üzrə gəlir və xərcin çəkilməsi vaxtı

İcarəyə verən hüquqi şəxsin uçotunda icarə ödəməsi kimi daxil olan gəlirlər, maliyyə nəticələrində satışdankənar gəlirlərin tərkibinə aid edilir.

İcarəçi olan fərdi sahibkarlar və ya hüququ şəxslər tərəfindən ödənilən icarə üzrə xərclər istehsal olunan məhsulların (yerinə yetirilən işlərin, göstərilən xidmətlərin) maya dəyərinə daxil edilir və ya cari dövrün inzibati xərcləri kimi əks olunur.

Mənfəət vergisinin ödəyicisi olan icarəyə verən hüquqi şəxslərdə və icarəçi olan hüquqi şəxslərdə və fərdi sahibkarlarda müvafiq olaraq icarədən olan gəlirlər və xərclər kassa və ya hesablama metodu ilə tanına bilrələr.

Kassa metodundan istifadə olunarkən icarəyə verənin gəliri əldə edilməsi vaxtı

İcarəyə verənin icarə haqqına görə nağd pul vəsaitini aldığı, nağdsız ödəmədə isə pul vəsaitinin bankda onun hesabına daxil olduğu vaxt gəlirin əldə edildiyi vaxt sayılır.

Kassa metodundan istifadə olunarkən icarəçinin xərcinin çəkilməsi vaxtı

Əmlakın icarəyə götürülməsi müqabilində ödəmə həyata keçirilərkən, əgər icarə müqaviləsinin müddəti bir neçə hesabat dövrünü əhatə edirsə, hesabat ilində gəlirdən çıxılmalı olan və faktiki ödənilən icarə haqqının məbləği həmin il üçün hesablanan icarə haqqının məbləği deməkdir.

Hesablama metodundan istifadə olunarkən icarəyə verənin gəliri əldə edilməsi vaxtı

İcarəyə verənin əmlakın icarəyə verilməsindən gəlir əldə etmək hüququ vardırsa, icarə müqaviləsi üzrə ödəmənin müddətinin qurtardığı vaxt gəlir almaq hüququnun əldə edildiyi vaxt sayılır. İcarə müqaviləsi üzrə ödəmənin müddəti bir neçə hesabat dövrünü əhatə edirsə, gəlir onun hesablanma qaydasına müvafiq surətdə həmin hesabat dövrləri üzrə bölüşdürülür.

Hesablama metodundan istifadə edilərkən icarəçinin xərcinin çəkilməsi vaxtı

Əmlakın icarə haqqı icarəçi tərəfindən ödənilərkən icarə müqaviləsi üzrə ödənişin müddəti bir neçə hesabat dövrünü əhatə edirsə, xərc həmin hesabat dövrləri üzrə onun hesablanma qaydasına müvafiq surətdə bölüşdürülür.

Təmirlə bağlı xərclərin gəlirdən çıxılması

İcarəyə götürülmüş əsas vəsaitlər üzrə təmir xərclərinin gəlirdən çıxılması AR Vergi Məcəlləsinin 115.4 -115.8-ci maddələrinə uyğun olaraq müəyyən edilir.

İcarəyə götürülmüş əsas vəsaitlərin təmiri üzrə xərclərin gəlirdən çıxılan məbləği əsas vəsaitlərin hər bir kateqoriyasının əvvəlki ilin sonuna qalıq dəyərinin aşağıdakı faiz həddi ilə məhdudlaşdırılır:

• binalar, tikintilər və qurğular — ilin sonuna qalıq dəyərinin 2 faizi;
• maşınlar, avadanlıq və hesablama texnikası — ilin sonuna qalıq dəyərinin 5 faizi;
• nəqliyyat vasitələri — ilin sonuna qalıq dəyərinin 5 faizi;
• digər əsas vəsaitlər — ilin sonuna qalıq dəyərinin 3 faizi;
• köhnəlmə (amortizasiya) hesablanmayan əsas vəsaitlər üzrə - 0 faiz.

Təmir xərclərinin faktiki məbləği bu hədd ilə müəyyənləşdirilən məbləğdən az olduqda, gəlirdən təmir xərclərinin faktiki məbləği çıxılır.

Bu halda növbəti vergi illərində təmir xərclərinin gəlirdən çıxılan məbləğ həddi təmir xərclərinin faktiki məbləği ilə müəyyənləşdirilmiş hədd üzrə hesablanmış məbləği arasındakı fərq qədər artırılır. Lakin, vergi ödəyicisi mənfəət (gəlir) vergisinin ödəyicisi olduğu tarixədək nəzərdə tutulan təmir xərcləri normalarından aşağı norma tətbiq edilməsi nəticəsində yaranan və növbəti illərə keçirilən məbləğlər növbəti ilin gəlirləri hesabına kompensasiya edilmir.

Müəyyən edilən məhdudlaşdırmadan artıq olan məbləğ cari vergi ilinin sonuna əsas vəsaitlərin (vəsaitin) qalıq dəyərinin artmasına aid edilir.

Amortizasiya olunmayan, köhnəlmə (amortizasiya) hesablanmayan əsas vəsaitlərin təmirinə çəkilmiş xərclər gəlirdən çıxılmır və onların balans dəyərini artırır.

Əsas vəsaitlərin icarəyə götürülməsi müddətləri, şərtləri, habelə onların təmiri üzrə xərclər qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş qaydada icarəyə verənlə icarəçi arasında bağlanılan müqavilədə razılaşdırılır.

Təmir işləri icarəyə verənin hesabına aparıldıqda, yaxud icarəçinin hesabına aparılaraq, icarə haqqı ilə əvəzləşdirildikdə yuxarıda qeyd edilən faiz həddləri icarəçiyə tətbiq edilmir.

İcarəyə götürülmüş əsas vəsaitlərin hər bir kateqoriyasının ilin sonuna qalıq dəyəri sıfıra bərabər olduqda, təmir xərclərinin faktiki məbləği müvafiq kateqoriyaya aid əsas vəsaitlərin qalıq dəyərinə aid edilir və amortizasiya hesablanır.

AR Vergi Məcəlləsinin müddəaları yalnız təmir xərclərinin gəlirdən çıxılan məbləğini məhdudlaşdırır və vergi ödəyicilərinin digər mənbələr hesabına təmir işlərini həyata keçirməsini qadağan etmir.

Yazı sonuncu dəfə 2020-04-24 tarixində yenilənib.