Kassa metodu ilə uçot aparan vergi ödəyicisi gəliri əldə edəndə və ya gəlir onun sərəncamına veriləndə, bu gəliri nəzərə almalı və gəlirdən öz xərclərini yalnız bu xərcləri çəkdiyi zaman çıxmalıdır.
Onu da qeyd etmək lazımdır ki, alınmış avans məbləğlər mallar təqdim edilənədək, işlər və xidmətlər göstərilənədək gəlir sayılmır.
Eyni zamanda, malların alınmasına, işlərin və xidmətlərin göstərilməsinə görə ödənilmiş avans məbləğlər həmin mallar (işlər, xidmətlər) istifadə olunanadək xərc sayılmır.
Kassa metodundan istifadə olunarkən gəlirin əldə edilməsi vaxtı.
Vergi ödəyicisinin nağd pul vəsaitini aldığı, nağdsız ödəmədə isə pul vəsaitinin bankda onun hesabına və ya sərəncamçısı ola biləcəyi hesaba, yaxud göstərilən vəsaiti almaq hüququna malik olacağı hesaba daxil olduğu vaxt gəlirin əldə edildiyi vaxt sayılır.
| Misal
Müəssisə kassa metodu ilə işləyir. Müəssisə 2023-ci ildə 11 800 AZN (ƏDV daxil) məbləğində avans alıb, və daxil olunan məbləği həmin ayın ƏDV bəyannaməsində əks etdirib, iş isə 2024-cü ildə akt ilə təhvil verilib və 2024-cü ilin mənfəət vergisi bəyannaməsində gəlir kimi əks olunub.
Beləliklə, iş görülmədən alınmış avans mənfəət vergisi məqsədləri üçün gəlir sayılmır.
Gəlir və xərclərin uçotu kassa metodu ilə aparıldığı halda gəlirin əldə edildiyi vaxt görülmüş işə görə vergi ödəyicisinin nağd pul vəsaitini aldığı, nağdsız ödəmədə isə pul vəsaitinin bankda onun hesabına və ya sərəncamçısı ola biləcəyi hesaba, yaxud göstərilən vəsaiti almaq hüququna malik olacağı hesaba daxil olduğu vaxt sayılır.
|
| Misal
Vergi ödəyicisi kassa metodu ilə uçot aparır. Müəssisə 20.12.2023-ci il tarixində 11 800 AZN (ƏDV daxil) dəyərində malı müqavilə əsasında sifarişçiyə göndərmişdir. Sifarişçi aldığı bu mala görə ödədiyi məbləğ vergi ödəyicisinin bank hesabına 10.01.2024-cü il tarixində daxil olmuşdur. Belə olduqda, gəlirin əldə edildiyi vaxt 10.01.2024-cü il tarixi olacaqdır.
Bundan başqa, ƏDV bəyannaməsində bu əməliyyat göndərilən mala görə ödənişin edildiyi ayda (yanvar 2024) əks olunacaq, mənfəət vergisi bəyannaməsində isə 2024-ci ilin gəliri kimi əks olunacaq.
Gəlir və xərclərin uçotu kassa metodu ilə aparıldığı halda gəlirin əldə edildiyi vaxt göndərilmiş mallara görə vergi ödəyicisinin nağd pul vəsaitini aldığı, nağdsız ödəmədə isə pul vəsaitinin bankda onun hesabına və ya sərəncamçısı ola biləcəyi hesaba, yaxud göstərilən vəsaiti almaq hüququna malik olacağı hesaba daxil olduğu vaxt sayılır.
|
Vergi ödəyicisinin maliyyə öhdəliyinin ləğv edildiyi və ya ödənildiyi halda (qarşılıqlı hesablaşmalar aparıldıqda və sair bu kimi hallarda) öhdəliyin ləğv edildiyi və ya ödənildiyi vaxt gəlirin əldə edildiyi vaxt sayılır.
| Misal
Müəssisə kassa metodu ilə işləyir, mənfəət vergisinin ödəyicisidir, ƏDV ödəyicisi deyildir. Müəssisə 2023-ci ilin dekabr ayında 10 000 AZN dəyərində müştəriyə mal satıb.
Satılmış mala görə debitor borcun 2 000 AZN dəyəri 2023-ci ilin dekabr ayında müştəriyə əvvəlki aylarda yaranmış borcla Üzləşmə aktı əsasında qarşılıqlı əvəzləşdirilibdir. Qalan 8 000 AZN isə müştəri tərəfindən 2024-cü ilin yanvar ayında müəssisənin bank hesaına köçürülübdür.
Beləliklə, 2 000 AZN gəlir kimi 2023-ci ildə, 8 000 AZN isə 2024-ci ildə tanınacaqdır.
|
Kassa metodundan istifadə olunarkən xərcin çəkilməsi vaxtı.
Vergi uçotunun məqsədləri üçün vergi ödəyicisi kassa metodundan istifadə etdikdə, xərcin çəkilməsi vaxtı, əgər bu maddədə başqa hallar nəzərdə tutulmamışdırsa, xərcin faktiki çəkildiyi vaxt sayılır.
| Misal
İstehsal müəssisəsi tərəfindən il ərzində hazır məhsul istehsal edilməsinə baxmayaraq, satışın həyata keçirilmədiyi və gəlirin əldə olunmadığı halda əsas vəsaitlərə hesablanmış amortizasiya ayırmaları (xərcləri), istehsal fəaliyyətinə cəlb edilmiş işçilərə ödənilmiş əmək haqları, sosial sığorta haqları və bilavasitə digər istehsal xərcləri istehsal olunmuş məhsulun təqdim edilməsi nəticəsində gəlir əldə olunduğu hesabat dövründə gəlirdən çıxılır. İstehsalla bağlı olmayan işçilərə ödənilmiş əmək haqları, sosial sığorta haqları, habelə müəssisə tərəfindən balansında olan əmlaka və torpağa görə hesablanmış və ödənilmiş vergilər icbari ödənişlər olmaqla məhdudlaşdırılmayan gəlirdən çıxılmalara aid edilir.
Müəssisə tərəfindən il ərzində istehsal olmadığı, məhsul satılmadığı və gəlir əldə olunmadığı halda əsas vəsaitlərə hesablanmış amortizasiya ayırmaları (xərcləri), əmək haqları, sosial sığorta haqları və digər xərclər növbəti hesabat dövrləri üzrə gəlir əldə olunan zaman gəlirdən çıxılan xərclərə aid edilir.
|
Vergi ödəyicisi pul vəsaitini ödəyirsə, nağd pul vəsaitinin ödənildiyi, nağdsız ödəmədə isə vergi ödəyicisinin pul vəsaitinin köçürülməsi haqqındakı tapşırığının bank tərəfindən alındığı vaxt xərcin çəkildiyi vaxt sayılır.
| Misal
Müəssisə kassa metodu ilə uçot aparır və 2023-cü ilin noyabr ayında 10 000 AZN dəyərində mal almışdır. Malın dəyəri 2024-cü ilin yanvar ayında bank vasitəsi ilə ödənilmişdir. Belə olduqda, xərcin çəkilməsi vaxtı 2024-ci il olacaqdır.
|
Vergi ödəyicisi qarşısında maliyyə öhdəlikləri ləğv edildiyi və ya ödənildiyi halda (qarşılıqlı hesablaşmalar aparıldıqda və sairə bu kimi hallarda), öhdəliyin ləğv edildiyi və ya ödənildiyi vaxt xərcin çəkilməsi vaxtı sayılır.
Borc öhdəlikləri üzrə faizlər ödənilərkən və ya əmlakın icarəyə götürülməsi müqabilində ödəmə həyata keçirilərkən, əgər borc öhdəliyinin və ya icarə müqaviləsinin müddəti bir neçə hesabat dövrünü əhatə edirsə, hesabat ilində gəlirdən çıxılmalı olan və faktiki ödənilən faizlərin (icarə haqqının) məbləği həmin il üçün hesablanan faizlərin (icarə haqqının) məbləği deməkdir.
| Misal
Müəssisə kassa metodu ilə uçot aparır və icarə müqaviləsi əsasında 12 ay müddətinə icarəyə ofis götürmüşdür (01 Noyabr 2023 - 01 Noyabr 2024). 12 aylıq icarə haqqı - 24 000 AZN 2023-ci ilin noyabr ayında icarədara ödənilmişdir.
Belə olduqda, 2023-ci ildə Noyabr və Dekabr aylarına görə icarə haqqı xərc kimi tanınacaqdır:
24 000/12 * 2 = 4 000 AZN məbləğində.
2024-ci ildə isə xərc kimi tanınan icarə haqqı olacaqdır:
24 000/12 * 10 = 20 000 AZN.
|
