Müəssisə torpaq, tikili və avadanlıqları satmaq qərarına gəldikdə onlar müəssisənin balansında "Satış məqsədi ilə saxlanılan aktivlər" hesabında uçota alınırlar. Bu zaman, 206 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 111 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti, eyni zamanda 112 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 206 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

Satış məqsədi ilə saxlanılan torpaq, tikili və avadanlıqların satılması ilə bağlı xərclər 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 206 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində uçota alınır. Satılmış torpaq, tikili və avadanlıqlar üçün hesablanmış gəlirlər 171, 172, 177, 211, 212, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 611 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində uçota alınır. Təqdim edilmiş aktivlərə görə hesablanılmış əlavə dəyər vergisinə 171, 172, 177, 211, 212, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti, büdcə qarşısında vergi öhdəliyinin yaranması zamanı isə 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

Satılmış torpaq, tikili və avadanlıqlara görə gəlirlər 611 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir. Satılmış torpaq, tikili və avadanlıqlar üzrə hesablanmış xərclər 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

Torpaq, tikili və avadanlıqların satılması zamanı aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

Vergi uçotu

TTA satışı zamanı vergi uçotunda əsas diqqət yetiriləsi məsələlər onların satış qiymətlərinin və müəssisənin balansındakı qalıq dəyərləri arasındakı fərq və bu səbəbdən də satışdan yaranan mənfəət (gəlir) vergisi və ƏDV-nin düzgün hesablanmasıdır.

Belə ki, TTA satıldıqda onlar ya qalıq dəyərindən yüksən qiymətə, və ya qalıq dəyərindən aşağı qiymətə satıla bilərlər.

AR Vergi Məcəlləsinin 142-ci maddəsinə əsasən TTA təqdim edilməsindən əldə edilən gəlir onun satış qiyməti ilə qalıq dəyəri arasındakı müsbət fərqdir. Müvafiq olaraq zərər isə, satış qiyməti ilə qalıq dəyəri arasındakı mənfi fərq olduqda yaranır. Bundan başqa, 142.1 maddəsinin ikinci hissəsində deyilir ki, TTA əvəzsiz əsasla və ya güzəştli qiymətlə təqdim edən şəxsin gəliri bu qayda ilə təqdim edilən aktivin bazar qiyməti və onun qalıq dəyəri arasındakı fərqdən ibarətdir.

Bu səbəbdə də, TTA-lar qalıq dəyərindən yüksək qiymətə satılarsa, o zaman, yaranan müsbət fərq vergi ödəyicisinin gəliri (mənfəəti) hesab edilərək, gəlir (mənfəət) vergisinə cəlb ediləcəkdir.

Yox, əgər TTA-lar qalıq dəyərindən aşağı qiymətə satılarsa, o zaman, gəlir (mənfəət) vergisinin hesablanamsı üçün satış qiyməti əvəzinə bazar qiyməti əsas götürüləcəkdir, və bazar qiyməti ilə qalıq dəyəri arasındakı müsbət/mənfi fərq gəlir (mənfəət) vergisi məqsədləri istifadə ediləcəkdir.

Eyni zamanda, AR Vergi Məcəlləsinin 161.1 maddəsinə əsasən ƏDV hesablanması məqsədləri üçün vergi tutulan əməliyyatın dəyəri vergi ödəyicisinin müştəridən və ya hər hansı digər şəxsdən aldığı, yaxud almağa hüququ olduğu haqqın ƏDV nəzərə alınmadan məbləği (yol vergisi istisna olmaqla, digər vergilər, rüsumlar və ya başqa yığımlar da daxil olmaqla) əsasında müəyyən edilir.

Bununla belə nəzərə alınmalıdır ki, AR Vergi Məcəlləsinin 14-cü maddəsinin müddəalarına əsasən 30 gün ərzində vergi ödəyicilərinin eyni xüsusiyyətli və ya eyni cinsli mallara tətbiq etdikləri qiymətlərin səviyyəsi 30 faizdən çox (aşağı və yuxarı) dəyişdikdə, vergilərin hesablanması zamanı artıq bazar qiymətləri tətbiq olunmalıdır. Bundan başqa, endirimli qiymət Əlavə Dəyər Vergisi ödəyicisi tərəfindən satılan mala görə ödənilən və əvəzləşdirilən vergi məbləğindən aşağı olduqda da bazar qiymətləri nəzərə alınmalıdır.

Onu da qeyd etmək lazımdır ki, AR Vergi Məcəlləsinin 13.2.8-ci maddəsinə əsasən əlavə dəyər vergisinin (ƏDV) məqsədləri üçün torpaq mal sayılmır və satıldıqda onun dəyəri ƏDV cəlb edilmir.