Müəssisədə yenidən qiymətləndirilmədən gəlirlər və zərərlər əsasən aşağıdakı aktivlərin yenidən qiymətlədirilməsi zamanı yarana bilər:

• qeyri-maddi aktivlər;
• torpaq, tikili və avadanlıqlar;
• investisiya mülkiyyəti;
• bioloji aktivlər;
• asılı və birgə müəssisələrə investisiyalar;
• digər uzunmüddətli investisiyalar;
• satış məqsədi ilə saxlanılan qısamüddətli investisiyalar;
• digər qısamüddətli investisiyalar;

Müəssisə qeyri-maddi aktivlər, habelə torpaq, tikili və avadanlıq obyektlərini qiymətləndirmək məqsədilə öz uçot siyasətini ya ilkin dəyər modelinə, ya da yenidənqiymətləndirmə modelinə əsasən müəyyən etməlidir. Müəssisə müəyyən edilmiş uçot siyasətini qeyri-maddi aktivlərin, torpaq, tikili və avadanlıqların bütün sinfinə tətbiq etməlidir.

İlkin dəyər modelində:

Aktiv kimi tanındıqdan sonra QMA, torpaq, tikili və avadanlıqlar hər hansı yığılmış amortizasiya və qiymətdən düşmə zərərləri çıxılmaqla ilkin dəyərlə uçota alınırlar.

Yenidənqiymətləndirmə modelində:

Aktiv kim tanındıqdan sonra, ədalətli dəyərlərinin müəyyən edilməsi mümkün olan QMA, torpaq, tikili və avadanlıqlar hər hansı yığılmış amortizasiya və qiymətdəndüşmə zərərləri çıxılmaqla yenidənqiymətləndirmə tarixinə onların ədalətli dəyəri olan yenidənqiymətləndirmə dəyəri ilə təqdim olunmalıdır. Ədalətli dəyər yenidənqiymətləndirmə məqsədləri üçün fəal bazarın məlumatlarına istinadən müəyyən edilməlidir.

Balans hesabatı təqdim olunduğu tarixə aktivin balans dəyərinin onun ədalətli dəyərindən kəskin fərqlənməməsi məqsədilə yenidənqiymətləndirmə kifayət qədər müntəzəm şəkildə həyata keçirilməlidir.

QMA, torpaq, tikili və avadanlıqların ədalətli dəyəri adətən bazar məlumatlarına əsaslanan dəlillərdən istifadə edilərək qiymətqoyma üzrə peşəkar mütəxəssislər tərəfindən müəyyən edilir.

QMA, torpaq, tikili və avadanlıqlara aid obyektlər yenidən qiymətləndirildikdə, yenidənqiymətləndirmə tarixinə olan hər hansı yığılmış amortizasiya, aktivin ümumi balans dəyərilə müxabirləşərək sıfıra bərabər edilir və beləliklə aktivin xalis dəyərinin yenidənqiymətləndirilmiş dəyərinə bərabər edilməsi üçün ona düzəliş edilir.

Əgər yenidənqiymətləndirmə nəticəsində aktivin balans dəyəri artarsa, onda bu artım yenidənqiymətləndirmə artımı başlığı altında birbaşa olaraq kapitalın kredit hissəsinə yazılmalıdır.

Əgər yenidənqiymətləndirmə nəticəsində aktivin balans dəyəri azalarsa, bu zaman həmin azalma mənfəət və zərər haqqında hesabatda tanınmalıdır. Lakin, əgər əvvəlki tarixlərdə aparılan yenidənqiymətləndirmə nəticəsində hər hansı yenidənqiymətləndirmə artımı yaranmışsa və o artım yenidənqiymətləndirmə başlığı altında kapitalın kreditinə yazılmışsa, hər hansı növbəti hesabat tarixində yaranan azalma yenidənqiymətləndirmə hesabının kredit qalığı müqabilində həmin hesabın debitinə yazılmalıdır.

Əmlakın yenidən qiymətləndirilməsi "Qiymətləndirmə fəaliyyəti haqqında" AR Qanununa əsasən həyata keçirilir.

Lakin, əgər investisiya mülkiyyəti, bioloji aktivlər, asılı və birgə müəssisələrə investisiyalar, digər uzunmüddətli investisiyalar, satış məqsədi ilə saxlanılan qısamüddətli investisiyalar və digər qısamüddətli investisiyaların yenidənqiymətləndirmə nəticəsində balans dəyəri artarsa və ya azalarsa, onda bu dəyişiklik mənfəət və zərər haqqında hesabatda tanınmalıdır.

611-2 №li "Yenidən qiymətləndirilmədən gəlirlər" subhesabında mühasibat uçotu subyektinin aktivlərinin yenidən qiymətləndirilməsindən yaranan gəlirləri barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir.

Qeyri-maddi aktivlər, habelə torpaq, tikili və avadanlıqlar üzrə əvvəlki yenidən qiymətləndirmələr nəticəsində yaranmış qiymətdəndüşmə zərərləri Mənfəət və ya zərər və digər məcmu gəlir haqqında hesabatda əks etdirilmişdirsə, sonrakı artımlar Mənfəət və ya zərər və digər məcmu gəlir haqqında hesabatda bu qiymətdəndüşmə zərərləri qədər sair əməliyyat gəlirlərinə aid edilməklə 102, 112 №li hesabların müvafiq subhesablarının debetində və 611-2 №li subhesabın kreditində əks etdirilir.

Ədalətli dəyər metoduna əsasən investisiya mülkiyyəti, bioloji aktivlər, asılı və birgə müəssisələrə investisiyalar, digər uzunmüddətli investisiyalar, satış məqsədi ilə saxlanılan qısamüddətli investisiyalar və digər qısamüddətli investisiyalar kimi uçota alınan aktivlərin balans dəyərinin artımına 121, 131, 151, 152, 183, 231, 234 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 611-2 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

611-2 №li "Yenidən qiymətləndirilmədən gəlirlər" subhesabının kreditində yığılmış məbləğlər hesabat dövrünün mənfəəti kimi 611-2 №li subhesabın debetində və 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

731-2 №li "Yenidən qiymətləndirilmədən xərclər" subhesabında mühasibat uçotu subyektinin aktivlərinin yenidən qiymətləndirilməsindən yaranan xərcləri barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir.

Yenidən qiymətləndirilmədən yaranan xərclərə 731-2 №li subhesabın debeti və 102, 112, 121, 131, 153 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

731-2 №li "Yenidən qiymətləndirilmədən xərclər" subhesabında yığılmış məbləğlər hesabat dövrünün zərəri kimi 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 731-2 №li subhesabın kreditində əks etdirilməklə mühasibat yazılışı verilir.

Vergi uçotu

Vergi uçotunda yenidən qiymətləndirmə nəticəsində yarana gəlir və xərclərin, və ümumiyyətlə yenidən qiymətləndirmənin hansı vergilərə təsiri olmasına baxaq.

İlk öncə onu qeyd edək ki, əsas vəsaitlərin yenidən qiymətləndirmə nəticəsində yaranan gəlir və xərclər müəssisənin vergi məqsədləri üçün mənfəətin hesablanması zamanı nəzərə alınmır. Belə ki, AR Vergi Məcəlləsinin 104.5 -ci maddəsinsə əsasən əsas vəsaitlərin (vəsaitin) yenidən qiymətləndirilməsindən yaranan artım (yenidən qiymətləndirilmə nəticəsində yaranan müsbət fərq) mənfəət vergisinin vergitutma obyekti deyildir.

Eyni zamanda, AR Vergi Məcəlləsinin 97.3.3 maddəsinə əsasən əsas vəsaitlərin (vəsaitin) yenidən qiymətləndirilməsindən yaranan artımdan yaranan gəlirlər fiziki şəxslər gəlirlərinə aid deyildir.

Bundan başqa, AR Vergi Məcəlləsinin 143-cü maddəsinə görə əsas vəsaitlərin (vəsaitin) yenidən qiymətləndirilməsindən yaranan artım (yenidən qiymətləndirilmə nəticəsində yaranan müsbət fərq) aktivlərin dəyərini artırmır. Və 114.6 maddəinsə görə əsas vəsaitlərin (vəsaitin) yenidən qiymətləndirilməsindən yaranan artım (yenidən qiymətləndirilmə nəticəsində yaranan müsbət fərq) amortizasiya hesablanması məqsədləri üçün əsas vəsaitlərin (vəsaitin) vergi ilinin sonuna qalıq dəyərinə əlavə olunmur.

Əmlak vergisinə gəldikdə, AR Vergi Məcəlləsinin 202.0.1. maddəsinə əsasən müəssisənin əmlakının orta illik qalıq dəyəri hesablanarkən, əsas vəsaitlərin (vəsaitin) yenidən qiymətləndirilməsindən yaranan artım (yenidən qiymətləndirilmə nəticəsində yaranan müsbət fərq) nəzərə alınmır.

Yazı sonuncu dəfə 2020-01-02 tarixində yenilənib.