Hazır məhsul - istehsal prosesinin son nəticəsidir. Bu tam olaraq komplektləşdirilmiş, anbara təhvil verilmiş və satış üçün nəzərdə tutulmuş hazır məhsullardır.

Hazır məhsulun dəyəri onun istehsalı ilə müəyyən edilmiş bütün istehsal məsrəflərini (birbaşa və dolayı məsrəflər daxil olmaqla) əhatə edir. Bu məsrəflərə aid edilə bilər:

• Materiallar məsrəfləri (istehsalda istifadə edilmiş xammal və materiallar);
• İstehsal avadanlığının amortizasiyası;
• İstehsal işçilərinin əmək haqqısı və əmək haqqından sosial-sığorta ayırmaları;
• Hazır məhsula aid edilə bilən dolayı xərclərin payı.

Ay ərzində çəkilmiş məsrəflərin cəmlənməsindən və bitməmiş istehsalın qalığının qiymətləndirilməsindən sonra istehsal edilmiş məhsulların maya dəyəri hesablana bilər.

İstehsal edilmiş məhsulun faktiki maya dəyəri aşağıdakı kimi hesablanır:

İstehsal edilmiş hər-bir məhsul üzrə bu cür hesablama aparılır. Əgər ay ərzində məhsul istehsal edilməyibsə, ay ərzində çəkilən məsrəflər üstəgəl ayın əvvəlinə bitməmiş istehsalın qalığı ayın sonuna bitməmiş istehsalın qalığına bərabər olacaq.

Hazır məhsul 204 №li "Hazır məhsul" hesabında uçota alınır. Bu hesaba aşağıdakı subhesablar açılır:

• 204-1 İstehsaldan alınan hazır məhsul;
• 204-2 Kənd təsərrüfatı məhsullarının yığımı üzrə hazır məhsul.

Hazır məhsulun anbara gəbul edilməsi ilə eyni zamanda müəssisənin müvafiq bölməsinin məsrəfləri silinir. Silinmə üçün əsas təhvil-təslim qaimələri, istehsal cədvəlləri, hazır məhsulun gəbul aktı olur.

Hazır məhsul 204 N-li hesabda aşağıdakı üsullardan biri ilə uçota alınır:

• faktiki istehsal maya dəyəri ilə;
• uçot qiymətləri ilə (normativ maya dəyəri)

Seçilən hazır məhsulun uçot qaydası müəssisənin "Uçot siyasətində" əks olunmalıdır.

Hazır məhsulun faktiki maya dəyəri ilə uçotu

Hazır məhsul faktiki istehsal maya dəyəri ilə uçota alındıqda dövr ərzində baş verən bütün məsrəflər aşağıdakı müxabirləşmə ilə silnir:

Əgər istehsal edilmiş hazır məhsul digər istehsal prosesində istifadə üçün nəzərdə tutulubsa, o zaman, hazır məhsulun dəyəri 201 "Material ehtiyatları" hesabına silinir

Hazır məhsulun satışı zamanı onun dəyəri 204 -cü hesabının kreditindən 701 "Satışın maya dəyəri üzrə xərclər" hesabının debetinə silinir.

Hazır məhsulun uçot qiymətləri ilə (normativ maya dəyəri) ilə uçotu

Hazır məhsul uçot qiymətləri ilə uçota alındıqda normativ maya dəyəri istifadə edilir.

Normativ maya dəyəri müəssisədə gəbul edilən normativlər əsasında müəyyən edilir.

Hazır məhsul uçot qiymətləri ilə uçota alındıqda normativ və faktiki maya dəyərləri arasında yaranan fərq dövrün sonunda silinməlidir.

Vergi uçotu

Aktivlərin dəyərinə onların alınması, gətirilməsi, istehsalı, tikilməsi, quraşdırılması və qurulması üçün çəkilən xərclər, həmçinin vergi ödəyicisinin gəlirdən çıxmaq hüququna malik olduğu xərclər və əsas vəsaitlərin (vəsaitin) yenidən qiymətləndirilməsindən yaranan artım (yenidən qiymətləndirilmə nəticəsində yaranan müsbət fərq) istisna edilməklə, aktivlərin dəyərini artıran digər xərclər daxil edilir.

Vergi ödəyicisi özünün mülkiyyətində olan və sonradan satılmaq, yaxud məhsul istehsalı, işlər görülməsi və ya xidmətlər göstərilməsində istifadə olunmaq üçün nəzərdə tutulan hər hansı malı əmtəə-material ehtiyatlarına aid etməyə borcludur.

Əmtəə-material ehtiyatlarının uçotunu apararkən vergi ödəyicisi istehsal etdiyi, yaxud satın aldığı malların istehsal xərclərinə və ya satınalma qiymətlərinə əsasən müəyyənləşdirilən dəyərini uçotda əks etdirməyə borcludur. Vergi ödəyicisi bu malların saxlanmasına və nəql olunmasına çəkilən xərcləri də onların dəyərinə daxil etməlidir.

Əmtəə-material ehtiyatlarının uçotunu apararkən vergi ödəyicisi mənəvi cəhətdən köhnəlmiş və ya dəbdən düşmüş qüsurlu malın, yaxud digər səbəblər üzündən istehsalına çəkilmiş xərclərdən (satınalma qiymətindən) yüksək qiymətə satıla bilməyən malın (məhsulun) dəyərini onların satıla biləcəyi qiyməti əsas götürməklə qiymətləndirə bilər.

Vergi ödəyicisi onun ixtiyarında olan malların fərdi uçotunu aparmırsa, o, əmtəə-material ehtiyatlarının uçotunu orta maya dəyəri ilə qiymətləndirmə metodundan istifadə etməklə aparmaq hüququna malikdir.

Yazı sonuncu dəfə 2019-03-26 tarixində yenilənib.