Xammal və materiallar- malların istehsalında, işlərin görülməsində, xidmətlərin götərilməsində və müəssisənin tələbatlarını ödəmək üçün istifadə edilən, və istifadə müddəti 1 ildən az olan əşyalara deyilir. Xammal və materiallar dövriyyə aktivləri olaraq, istehsal prosesində tədarük edilir, və öz dəyərini istehsal edilən məhsula tam olaraq keçirirlər.

İstehsaldakı rоlundan asılı оlaraq materiallar aşağıdakı qruplara bölünür:

• Xammal;
• Materiallar;
• Qablaşdırma materialları;
• Satın alınmış yarımfabrikatlar və komplektləşdirici məmulatlar, konstruksiyalar və detallar (hissələr);
• Yanacaq;
• Ehtiyat hissələri;
• Tikinti materialları;
• Sair materiallar.

Xammal və materiallar 201 "Material ehtiyatları" hesabında uçota alınır. Bu hesaba aşağıdakı subhesablar açıla bilər:

• 201-1 "Xammal"
• 201-2 "Materiallar"
• 201-3 "Qablaşdırma materialları"

Bundan başqa, köhnə uçot qaydalarına görə müəsissədə "Azqiymətli və tezköhnələn əşyalar (ATƏ)" da uçota alınırdı. Azqiymətli və tezköhnələn əşyalar dedikdə təsərrüfat inventarları, ümumi və xüsusi təyinatlı alət və ləvazimatlar və digər əmək vasitlələri, müəssisənin işçilərinə verilməsi nəzərdə tutulmuş hazır formalı geyim paltarı və s. nəzərdə tutulur. Köhnə uçot qaydalarına görə, faydalı istifadə müddəti 1 ildən az olan inventarlar azqiymətli və tezköhnələn əşyalar adlanırdı və onlar istismara verilən kimi dəyərinin 50%-i, istismar müddəti keçdikdən sonra isə qalan 50% silinirdi. Lakin, yeni uçot qaydalarında belə bir anlayış və hesab olmadığından, bu cür əşyaları "Material ehtiyatları"-nın tərkibində uçota alınır. Onlar yayarsız hala düşdükdə isə, onları xərclərə silmək olar.

Material ehtiyatlarının daxil olması

Müəssisəyə materiallar adətən alqı-satqı əməliyyatları nəticəsində malgöndərənlərdən daxil olunur. Lakin başqa daxil olma yolları ola bilər:

• əvəzsiz;
• təsisçilər tərəfindən;
• öz daxili istehsalı;
• mübadilə nəticəsində;
• tikili və avadanlıqların ləğv edilməsi nəticəsində;

Materiallar əldə edilən zaman ilkin dəyəri ilə qiymətləndirilir. Materialların ilkin dəyərinə alış qiyməti, gömrük idxal rüsumları və digər vergilər (vergi orqanları tərəfindən müəssisəyə sonradan əvəzləşdirilən vergilər istisna olmaqla), daşınma, boşaldılma və xammal-materialların əldə edilməsi ilə birbaşa bağlı olan digər məsrəflər daxildir.

Əldə edilmiş materialların bazar qiyməti hər-hansı bir səbəbdən ilkin dəyərdən aşağı düşdükdə müəssisə əldə etdiyi material ehtiyatlarını mövcud olan iki dəyərdən – ilkin dəyər və ya mümkün xalis satış dəyərindən ən aşağı olanı ilə qiymətləndirir. Bu zaman ehtiyatların balans dəyərinin mümkün xalis satış dəyərinədək hər hansı azalma məbləği və ehtiyatlar üzrə bütün itkilər bu azalmanın və ya itkinin baş verdiyi dövrdə xərc kimi tanınmaqla 731-7 №li subhesabın debetində və 208 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

Mümükün xalis satış dəyəri maddənin satış qiyməti və onun satış üçün hazır vəziyyətə gətirilməsi və satılması üçün çəkiləcək bütün məsrəflərin fərqinə bərabərdir.

Müəssisənin istifadə edilməmiş ehtiyatlarının sonrakı dövrlərdə mümkün xalis satış dəyəri onların ilkin dəyərindən artıq olduqda, əvvəlki dövrlərdə ehtiyatların xərc kimi tanınmış azalma məbləğinə 208 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611-7 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

Alqı-satqı əsasında daxil olduqda

Material ehtiyatları əldə olunan zaman aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

• material ehtiyatları, istehsalat (iş və xidmət) məsrəfləri, mallar və digər ehtiyatların dəyərinə 201 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 244, 431, 432, 433, 435, 445, 531, 532, 536, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;
• aksiz vergisi tətbiq edilən məhsul istehsalında istifadə olunan aksiz vergili xammal və materiallar əldə edilən zaman həmin xammal və materiallar üzrə hesablanılan aksiz vergisinə 241-2 №li subhesabın debeti və 244, 431, 432, 433, 435, 445, 531, 532, 536, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;
• əldə edilmiş xammal və materiallar üzrə ödənilmiş aksiz vergisi əvəzləşdirildikdə 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-2 №li subhesabın krediti üzrə;
• əldə edilmiş xammal və materiallar üzrə ödənilmiş aksiz vergisi əvəzləşdirilməyən hallarda 201 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-2 №li subhesabın krediti üzrə;
• əldə edilmiş material ehtiyatlarla əlaqədar əlavə dəyər vergisinin hesablanması üzrə 241-1 №li subhesabın debeti və 244, 431, 432, 433, 435, 445, 531, 532, 536, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;
• əldə edilmiş material ehtiyatları üzrə əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirildikdə 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə;
• əldə edilmiş material ehtiyatları üzrə əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirilməyən hallarda 201 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə.

Material ehtiyatları, mallar və digər ehtiyatların alınması ilə əlaqəli olan öhdəliklərə görə yaranmış faiz xərcləri 751-1 №li subhesabın debetində və 434, 537 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

Əvəzsiz daxil olduqda

Material ehtiyatları hökumət subsidiyaları hesabına əvəzsiz və ya nominal ödənişlə alındıqda, mühasibat uçotu subyekti həmin material ehtiyatlarını ilkin dəyəri ilə tanıyır.

Başqa şəxslərdən əvəzsiz daxil olan, və ya inventarizasiya nəticəsində aşkarlanmış material ehtiyatları bazar qiyməti ilə uçota alınır.

Material ehtiyatları əvəzsiz olaraq alındıqda 201 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində göstərilir.

Təsisçilər tərəfindən daxil olduqda

Təsisçi tərəfindən daxil olunan xammal və materiallar müəssisənin balansına təsisçilər ilə razılaşdırılmış dəyər ilə daxil olunur (bazar qiymətindən artıq olmamaq şərti ilə).

Səhmlərin buraxılması ilə müəssisə tərəfindən material ehtiyatları əldə edilməsinə aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

• səhmlərin buraxılmasına 302 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 301 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;
• material ehtiyatların daxil edilməsinə 201 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 302 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

Öz daxili istehsalından daxil olduqda

Öz daxili istehsalından daxil olan material ehtiyatların ilkin dəyəri onların maya dəyəri ilə ölçülür.

Bu zaman 201 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 204 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

Mübadilə nəticəsində daxil olduqda

Bir və ya bir neçə adda material ehtiyatları qeyri-monetar aktivin və ya aktivlərin və ya monetar və qeyri-monetar aktivlərdən ibarət olan aktivlərin mübadiləsi hesabına alına bilər. Aşağıdakı hallar istisna olmaqla belə material ehtiyatların ilkin dəyəri ədalətli dəyərlə qiymətləndirilir:

• mübadilə əməliyyatı kommersiya məzmunlu olmadıqda;
• alınmış (və ya verilmiş) aktivin və ya aktivlərin ədalətli dəyərinin etibarlı əsasda müəyyənləşdirilməsi mümkün olmadıqda.

Mübadilə nəticəsində əldə edilmiş material ehtiyatların ədalətli dəyərini müəyyən etmək mümkün olmadığı hallarda, onun dəyəri təhvil verilmiş aktivin (aktivlərin) ədalətli dəyəri ilə qiymətləndirilir. Təhvil verilmiş aktivin (aktivlərin) ədalətli dəyərini müəyyən etmək mümkün olmadığı hallarda əldə edilmiş material ehtiyatların dəyəri təhvil verilmiş aktivin (aktivlərin) balans dəyəri ilə qiymətləndirilir.

Mübadilə nəticəsində əldə edilmiş material ehtiyatlarla əlaqədar aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

• 201, 202, 205, 207 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 431, 432, 433, 435, 445, 531, 532, 536, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə; aksiz vergisi tətbiq edilən məhsul istehsalında istifadə olunan aksiz vergili xammal və materiallar mübadilə nəticəsində əldə edilən zaman həmin xammal və materiallar üzrə hesablanılan aksiz vergisinə 241-2 №li subhesabın debeti və 431, 432, 433, 435, 445, 531, 532, 536, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;
• əldə edilmiş xammal və materiallar üzrə ödənilmiş aksiz vergisi əvəzləşdirildikdə 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-2 №li subhesabın krediti üzrə;
• aksiz vergisi tətbiq edilən məhsul istehsalında istifadə olunan aksiz vergili xammal və materiallar üzrə aksiz vergisi əvəzləşdirilməyən hallarda 201 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-2 №li subhesabın krediti üzrə;
• ƏDV hesablanması üzrə 241-1 №li subhesabın debeti və 431, 432, 433, 435, 445, 531, 532, 536, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;
• ƏDV əvəzləşdirildikdə 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə;
• ƏDV əvəzləşdirilməyən hallarda 201, 202, 205, 207 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə;
• mübadilə məqsədi ilə təqdim edilən aktivlərin dəyərinə 171, 172, 174, 175, 177, 211, 212, 214, 215, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 601, 611 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;
• mübadilə məqsədi ilə təqdim edilən aktivlərə görə hesablanılmış əlavə dəyər vergisinə 171, 172, 174, 175, 177, 211, 212, 214, 215, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti, büdcə qarşısında vergi öhdəliyinin yaranması zamanı isə 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;
• yaranmış kreditor borc məbləğləri mübadilə məqsədi ilə təqdim edilmiş aktivlərin dəyərinə görə yaranan debitor borc məbləğləri ilə əvəzləşdirildikdə 431, 432, 433, 435, 445, 531, 532, 536, 538, 545 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 171, 172, 174, 175, 177, 211, 212, 214, 215, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

Tikili və avadanlıqların ləğv edilməsi nəticəsində daxil olduqda

Material ehtiyatları tikili və avadanlıqların ləğv edilməsi nəticəsində daxil olduqda bazar qiyməti ilə uçota alınır. Bu əməliyyat 201 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində göstərilir.

Material ehtiyatlarının xaric olması

Xammal və materiallar istehsal prosesinə, müəssisənin daxili ehtiyaclarını ödəmək üçün buraxıla bilər, satıla bilər, əvəzsiz verilə bilər və ya hər-hansı bir səbəbdən məhv edilə bilər (köhnəlmə, itki, oğurluq və s.).

Xammal və matеrialların buraxılışı müəssisədə materialların çıxışına tələbnamə və daxili qaimə əsasında icra оluna bilər. Xammal və materiallar satılırsa onların çıxışı elektron qaimə-faktura ilə sənədləşdirilir.

Xammal və materialların istehsala və ya sair bir səbəbdən çıxışının qiymətləndirilməsi "Ehtiyatlar üzrə" 8 N-li Milli Mwhasibat Uçotu Standartının 25-ci bəndinə görə ehtiyatların ilkin dəyəri "ilk mədaxil – ilk məxaric" (FİFO) və ya çəkili orta dəyər düsturu əsasında hesablana bilər. Müəssisə, ehtiyatların ilkin dəyərinin hesablanmasında tətbiq etdiyi eyni düsturu xüsusiyyəti və istifadə edilməsi baxımından eyni olan bütün ehtiyatlara tətbiq etməlidir. Müxtəlif xüsusiyyətlərə malik olan və müəssisə tərəfindən müxtəlif cür istifadə edilən ehtiyatların ilkin dəyərini hesablamaq məqsədilə müxtəlif üsullardan istifadə edilə bilər.

Bir-birini əvəz edə bilməyən ayrı-ayrı maddələr üzrə ehtiyatlar, habelə xüsusi layihələr üçün istehsal edilmiş və nəzərdə tutulmuş mallar istisna olmaqla ehtiyatların ilkin dəyəri "ilk mədaxil – ilk məxaric" (FİFO) və ya orta çəkili dəyər düsturu əsasında hesablanır. Müəssisə ehtiyatların ilkin dəyərinin hesablanmasında tətbiq etdiyi eyni düsturu xüsusiyyəti və istifadə edilməsi baxımından eyni olan bütün ehtiyatlara tətbiq etməlidir. Mühasibat uçotu subyekti müxtəlif xüsusiyyətlərə malik olan və müəssisə tərəfindən müxtəlif şəkildə istifadə edilən ehtiyatların ilkin dəyərini hesablamaq məqsədi ilə müxtəlif üsullardan istifadə etmək hüququna malikdir.

Xammal və materiallar müəssisə daxilində istifadə edilməsi

Xammal və materiallar müəssisə daxilində istifadə edildikdə onların dəyəri 201 "Material ehtiyatları" hesabının kreditindən 202 "İstehsalat (iş və xidmət) məsrəfləri", 711 "Kommersiya xərcləri", 721 "İnzibati xərclər", 731 "Sair əməliyyat xərcləri" hesablarının debetinə silinir.

Xammal və materiallar tikili və avadanlıqların təsərrüfat üsulu ilə yaradılması və ya təmiri zamanı isə onların dəyəri 201-ci hesabın kreditindən 113-cü hesabın debetinə silinir.

Əvəzsiz olaraq verilən xammal və materiallar

Əvəzsiz olaraq verilən xammal və materiallar müəssisənin balamsından silindikdə aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

Xammal və materialların satışı

Material ehtiyatları və digər ehtiyatlar, habelə aksiz vergisi tətbiq edilən məhsul istehsalında istifadə olunan aksiz vergili xammal və materiallar satış məqsədi ilə saxlanılan digər aktivlərə keçirildikdə 206 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 201 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir. Bu zaman aksiz vergisi tətbiq edilən məhsul istehsalında istifadə olunan aksiz vergili xammal və materiallar üzrə aksiz vergisi əvəzləşdirildiyi halda 206 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə, əvəzləşdirilmədiyi halda 206 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-2 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

Satış məqsədi ilə saxlanılan digər aktivlərin satılması və ya əvəzsiz verilməsi ilə bağlı xərclər mühasibat uçotunda əks etdirildikdə onların dəyərinin azalmasına görə düzəlişlər (mövcud olduqda) 208 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 206 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində, satış məqsədi ilə saxlanılan digər aktivlərin ilkin dəyəri və ya mümkün xalis satış dəyəri 701, 731 №li hesabların müvafiq subhesablarının debetində və 206 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində uçota alınır. Satılmış satış məqsədi ilə saxlanılan digər aktivlər üçün hesablanmış gəlirlər 171, 172, 177, 211, 212, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 601, 611 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində uçota alınır. Təqdim edilmiş hazır məhsullar və mallar aksiz vergisi tətbiq edilən məhsullar olduqda hesablanılmış aksiz vergisi məbləği 171, 172, 177, 211, 212, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının debetində və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir. Təqdim edilmiş məhsullara, mallara və satış məqsədi ilə saxlanılan digər aktivlərə görə hesablanılmış əlavə dəyər vergisinə 171, 172, 177, 211, 212, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti, büdcə qarşısında vergi öhdəliyinin yaranması zamanı isə 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

Satılmış material ehtiyatları, satış məqsədi ilə saxlanılan digər aktivlər və digər ehtiyatlara görə gəlirlər 601, 611 №li hesabların müvafiq subhesablarının debetində və 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir. Satılmış, əvəzsiz verilmiş və silinmiş material ehtiyatları, satış məqsədi ilə saxlanılan digər aktivlər və digər ehtiyatlar üzrə hesablanmış xərclər 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 701, 711, 721, 731 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

Xammal və materialların itməsi, əskik gəlməsi, xarab olması və ya oğurlanması

Müəssisənin material ehtiyatlarının əskik gəlməsi zamanı əskikgəlmələr və itkilərin (habelə təbii itki normalarından artıq xarabolmalar, əskikgəlmələr və itkilər də daxil olmaqla) səbəbləri və təqsirkar şəxslər müəyyənləşdirilməklə onların məbləğləri (əskikgəlmələr və itkilər müəyyən edildiyi vaxtda bazar qiymətləri ilə) təqsirkar şəxslərin hesabına aid edilməklə aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

• bazar qiyməti məbləğinə 217 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;
• həmin ehtiyatlar aksiz vergisinin obyekti olan material ehtiyatları və hazır məhsullar olduqda həmin aktivlər üzrə aksiz vergisinin məbləğinə 217 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;
• həmin ehtiyatların bazar qiyməti məbləğinə görə hesablanılmış əlavə dəyər vergisinə 217 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə, büdcə qarşısında vergi öhdəliyinin yaranması zamanı isə 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;
• ehtiyatların dəyərinin azalmasına görə düzəlişlər üzrə məbləğlər mövcud olduqda 208 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 201, 206 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə, onların ilkin dəyərinə və ya mümkün xalis satış dəyərinə 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 201, 206 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;
• ehtiyatların balans dəyəri bazar qiymətindən yuxarı olduqda, balans dəyəri ilə bazar qiyməti arasındakı fərq məbləğinə görə hesablanmış əlavə dəyər vergisinə 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə, büdcə qarşısında vergi öhdəliyinin yaranması zamanı isə 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

Mühasibat uçotu subyektinin ehtiyatlarının əskik gəlməsi zamanı müvafiq təqsirkar şəxslərin müəyyən edilməsi mümkün olmayan hallarda, bu əskikgəlmələr müəssisənin xərcinə aid edilməklə ehtiyatların dəyərinin azalmasına görə düzəlişlər üzrə məbləğlər mövcud olduqda 208 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 201, 206 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə, onların ilkin dəyərinə və ya mümkün xalis satış dəyərinə 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 201, 206 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

Əskik gəlmiş ehtiyatlar aksiz vergisinin obyekti olan material ehtiyatları və hazır məhsullar olduqda həmin aktivlər üzrə aksiz vergisinin məbləği əvəzləşdirildiyi halda 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə, əvəzləşdirilmədiyi halda 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-2 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

Əskik gəlmiş ehtiyatlar üzrə hesablanmış əlavə dəyər vergisi məbləğinə aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

• əvəzləşdirilməyən hallarda 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə;
• əvəzləşdirilən hallarda 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə.

Müəssisənin material ehtiyatlar üzrə artıqgəlmələri istismarda olduğu yerdə maddi məsul şəxsin hesabına mədaxil edilir və onların məbləğləri mühasibat uçotu subyektinin gəlirinə aid edilməklə 201 №li hesabların müvafiq subhesablarının debetində və 611 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

Vergi uçotu

Vergi ödəyicisi özünün mülkiyyətində olan və sonradan satılmaq, yaxud məhsul istehsalı, işlər görülməsi və ya xidmətlər göstərilməsində istifadə olunmaq üçün nəzərdə tutulan hər hansı malı əmtəə-material ehtiyatlarına aid etməyə borcludur.

Əmtəə-material ehtiyatlarının uçotunu apararkən vergi ödəyicisi istehsal etdiyi, yaxud satın aldığı malların istehsal xərclərinə və ya satınalma qiymətlərinə əsasən müəyyənləşdirilən dəyərini uçotda əks etdirməyə borcludur. Vergi ödəyicisi bu malların saxlanmasına və nəql olunmasına çəkilən xərcləri də onların dəyərinə daxil etməlidir.

Əmtəə-material ehtiyatlarının uçotunu apararkən vergi ödəyicisi mənəvi cəhətdən köhnəlmiş və ya dəbdən düşmüş qüsurlu malın, yaxud digər səbəblər üzündən istehsalına çəkilmiş xərclərdən (satınalma qiymətindən) yüksək qiymətə satıla bilməyən malın (məhsulun) dəyərini onların satıla biləcəyi qiyməti əsas götürməklə qiymətləndirə bilər.

Vergi ödəyicisi onun ixtiyarında olan malların fərdi uçotunu aparmırsa, o, əmtəə-material ehtiyatlarının uçotunu orta maya dəyəri ilə qiymətləndirmə metodundan istifadə etməklə aparmaq hüququna malikdir.

Yazı sonuncu dəfə 2020-04-05 tarixində yenilənib.