Qeyri-maddi aktivlərin faydalı istifadə müddətinin təyin edilməsi maddi aktivlərdəki kimi asan deyildir. Belə ki, bir çox hallarda qeyri-maddi aktivlər unikal olur və onların dəyərini və faydalı istifadə müddətini müəyyən etmək üçün bazarda oxşar qeyri-maddi aktiv tapmaq olmur. Qeyri-maddi aktivin faydalı istifadə müddətinin təyin edilməsi gələcək amortizasiya məsrəflərinin müəyyən edilməsi üçün əsasdır.

Müəssisə qeyri-maddi aktivin faydalı istifadə müddətinin məhdud və ya qeyri-müəyyən olduğunu qiymətləndirilməlidir və əgər bu müddət məhdud olarsa, bu müddət və ya faydalı istifadə müddəti ərzində istehsal edilən məhsul və ya oxşar malların sayı (həcmi) müəyyənləşdirməlidir. Bütün faktorların təhlilinə əsaslanmaqla müəssisəyə aktivin nağd vəsait axınını təmin edəcəyi müddət hüdudlarını əvvəlcədən proqnozlaşdırmaq qeyri-müəyyən olduğu halda, müəssisə tərəfindən qeyri- maddi aktivə faydalı istismar müddəti qeyri-müəyyən olan aktiv kimi baxılır.

Qeyri-maddi aktivin uçotu onun faydalı istifadə müddətinə əsaslanır. Faydalı istifadə müddəti məhdud olan qeyri-maddi aktiv amortizasiya edilir, faydalı istifadə müddəti qeyri-müəyyən olan qeyri-maddi aktiv isə amortizasiya olunmur.

Qeyri-maddi aktivlərin faydalı istifadə müddətinin təyin edilməsi amilləri Beynəlxalq Mühasibat Uçotu Standartı olan IAS 38 "Qeyri-maddi aktivlər"-in 90-cı maddəsində verilibdir.

Qeyri-maddi aktivin faydalı istifadə müddətinin müəyyənləşdirilməsi zamanı müəssisə aşağıda qeyd olunanlar da daxil olmaqla (lakin, onlarla kifayətlənməmək şərtilə) bir çox amilləri nəzərə almalıdır:

1. müəssisə tərəfindən aktivin gözlənilən istifadəsi və digər idarəetmə heyəti tərəfindən aktivin hansı üsullarla effektiv idarəedilə bilməsi;
2. aktivlər üçün məhsulun səciyyəvi istifadə dövrləri və eyni üsullarla istifadə olunan oxşar aktivlər üçün istifadə müddətinin hesablanmasına dair məlumat;
3. texniki, texnoloji, kommersiya və ya köhnəlmənin digər növləri;
4. aktivin fəaliyyət göstərdiyi sənaye sahəsinin stabilliyi, aktivdən yaranan mallar və ya xidmətlər üzrə bazar tələbində dəyişikliklər;
5. rəqiblər və ya potensial rəqiblər tərəfindən gözlənilən fəaliyyətlər;
6. aktivdən gözlənilən gələcək iqtisadi mənfəətin əldə olunması üçün tələb olunan texniki xidmət xərclərinin səviyyəsi və bu cür səviyyənin əldə olunması üçün müəssisənin bacarığı və niyyəti;
7. aktiv üzrə nəzarət müddəti və aktivlərdən istifadə üzrə hüquqi və ya oxşar məhdudiyyətlər, məsələn, müvafiq lizinqin müddətinin bitməsi; və
8. aktivin faydalı istifadə müddətinin müəssisənin digər aktivlərinin istismar müddətindən asılı olub olmaması.

Texnologiyada, proqram təminatında və digər qeyri-maddi aktivlərdə sürətli dəyişikliklər texnologi köhnəlməyə təsir edir. Bu səbəbdən də, onların faydalı istifadə müddətinin az olacağı ehtimal edilir. Aktivin istehsal etdiyi məhsulda satış qiymətinin gözlənilən azalması texniki və ya kommersiya xaratkerli köhnəlməyə işarə ola bilər. Bu öz növbəsində gələcək iqdisadi səmərənin və ya xidmət potensialın azalmasının göstəricisi ola bilər.

Lakin, bəzi qeyri-maddi aktivin istismar müddəti çox uzun və hətta qeyri-müəyyən ola bilər. Qeyri-müəyyənlik qeyri-maddi aktivlərin faydalı istifadə müddətinin ehtiyatla hesablanması səbəbini doğruldur, lakin son dərəcə qısa olan fəaliyyət müddətinin seçilməsinə bəraət vermir.

Aktivlərin istismar müddətinə təsir edən həm iqtisadi həm də hüquqi faktorlar mövcud ola bilər. İqtisadi faktorlar müəssisə tərəfindən gələcəkdə iqtisadi mənfəətin əldə olunacağı dövrü müəyyənləşdirir. Hüquqi faktorlar müəssisənin bu mənfəətə nəzarət etdiyi müddəti məhdudlaşdırır. İstismar müddəti bu faktorlar ilə müəyyənləşdirilən dövlərdən daha qısası olmalıdır.

Müqavilə hüquqlarından və ya digər qanuni hüquqlardan yaranan qeyri-maddi aktivlərin faydalı istifadə müddəti müqavilə hüquqları və ya digər qanuni hüquqlarla müəyyənləşdirilmiş müddətdən çox olmamalıdır, lakin, bu, müəssisənin aktivdən istisfadə etmək niyyətində olduğu müddətdən asılı olaraq daha qısa ola bilər.

Əgər müqavilə hüquqları və ya digər qanuni hüquqlar yenidən bərpa oluna bilən məhdud müddət üçün verilərsə, və yalnız əgər yeniləşmənin müəssisə tərəfindən əhəmiyyətli xərc çəkilmədən həyata keçirilməsi barədə sübut varsa, qeyri-maddi aktivlərin faydalı istifadə müddətinə yeniləşmiş dövr(lər) daxil edilməlidir. Müəssisələrin birləşməsində qeyri-maddi aktiv kimi tanınan yenidən əldə olunmuş hüququnun faydalı istifadə müddəti hüququ olan müqavilə üzrə qalan müqavilə dövrüdür və yenilənmə dövrlərini daxil etməməlidir.

Əgər müqavilə hüquqları və ya digər qanuni hüquqlar yeni məhdud müddətə verilirsə, əhəmiyyətli xərclər olmadan, müəssisə tərəfindən dövrün yenilənməsini dəstəkləyən sübutlar mövcud olduqda, qeyri-maddi aktivin faydalı istifadə müddəti yalnız yeni müddət daxilində olmalıdır.

Aşağıdakı faktorların mövcudluğu müəssisə tərəfindən mühüm xərclər çəkilmədən müqavilə və ya digər qanuni hüquqların bərpa edilə bilməsinə işarə edir:

1. təcrübəyə əsaslanmaqla müqavilə və ya digər qanuni hüquqların bərpa ediləcəyinə dair sübut olduqda. Əgər bərpa üçüncü tərəfin razılığından asılıdırsa, buna üçüncü tərəfin öz razılığını verməsinə dair sübut daxildir;
2. bərpanı əldə etmək üçün zəruri olan hər hansı şərtlərin təmin olunacağına dair sübut olduqda;
3. müəssisəyə bərpa üzrə daxil olması ehtimal edilən gələcək iqtisadi mənfəət ilə müqayisədə müəssisə üçün mühüm əhəmiyyət kəsb etməyən bərpa dəyəri.

Bərpa üzrə müəssisəyə daxil olması ehtimal edilən gələcək iqtisadi mənfəət ilə müqayisədə bərpanın dəyəri əhəmiyyətlidirsə, "bərpa dəyəri" mahiyyət etibarı ilə bərpa tarixinə yeni qeyri-maddi aktivin alınması dəyərini əks etdirir

Yazı sonuncu dəfə 2019-01-02 tarixində yenilənib.